Het tangolied in muziek, tekst en dans
Juli 2016, Poema Milonga in Oxford. De Argentijnse dansers Mara Oviedo en Luciano Paulino interpreteren de tango Moneda de cobra. Mooi gedanst, mooi rustig in de muziek. De prachtige muziek die klinkt is van het orkest van Lucio Demare, de stem is van Raúl Berón.
November 2023, Studio Rada, Tokio. De Joegoslavische dansers Maja Petrović en Marko Miljević zijn op tournee en geven een demonstratie. Hier interpreteren ze de tangowals Un momento. Prachtig gedanst en gedraaid, zoals altijd. De muziek die speelt is van het orkest van Anibal Troilo, de stem is van Raúl Berón.
Deze video is afkomstig van het kanaal van Soho Tango, een milonga in Buenos Aires, in de wijk Palermo. Dat is evenwel de nieuwe locatie, de oude plek was Salón Canning in de wijk San Telmo, een locatie die helaas niet meer bestaat. Oktober 2015 gaven de leraren Edgardo Balatti y Marcela Monzón in het Canning een demonstratie. Ze interpreteren de tango Margarita Gauthier. Mooi muzikaal gedanst, mooi de muziek geïnterpreteerd. De muziek die speelt is van het orkest van Miguel Caló, de stem is van Raúl Berón.
En de stem van de pijn van de stilte weerkaatst in de lucht de zoete echo van een park dat tussen de hekken zucht met de stem van een bandoneon.
Prachtige wals, deze Al pasar. Prachtige muziek en een onverwacht poëtische tekst. De titel Al pasar betekent “In het voorbijgaan”. Nu zou je verwachten dat het lied over een ontmoeting gaat, dat een of andere geliefde in het voorbijgaan passeert. Maar niets van dat alles: het is een nachtelijke wind die waait, die blaast door een halfverlicht parkje. De maan schijnt, er twinkelen een paar sterren. Er is een mogelijke geliefde, maar die is op afstand. De maan besluipt haar lichaam, alleen het parkje weet wie zij is. En in de passerende wind valt de zoete liefdesecho te beluisteren van de klanken van een bandoneon.
Volledige vertalingIn de straten van San Telmo komt de straat in beweging.
Dit lied is een candome, een swingende muzieksoort met veel Afrikaanse trommels. Candombe lijkt op de milonga, maar het ritme is nét even anders. De titel, Azabache, betekent “Git”, naar het gitzwarte mineraal “gagaat”. Het gitzwart slaat op de ogen van een beminnelijke, donkergekleurde danseres die danst op het opzwepende ritme van de trommels. De tekst verwijst naar de Afrikaanse oorsprong van de candombe, naar de armoe van de tot slaaf gemaakte immigranten, naar de straten van de wijk San Telmo in Buenos Aires waar ooit de carnavalsoptochten doorheen trokken, maar die nu verdwenen lijken te zijn.
Ook al suggereert dit lied anders, de carnavalsoptochten bestaan nog steeds. Bijvoorbeeld op of rond 3 december, de nationale feestdag van Uruguay, vindt in Buenos Aires een Llamada de Candombe de San Telmo plaats, een oproep om dansend op het ritme van de candombe door de straten te trekken. Een vijftiental muziekgroepen bestaande uit trommelaars en dansers trekt dan door de straten van San Telmo, Buenos Aires, elk op een eigen ritme en elk vergezeld door vlaggen, rituele symbolen en een soort opa en oma-figuur: de zogenaamde Gramillero en Mama Vieja. Lees meer op deze pagina: https://skjtravel.net/index.php/15-features/403-can-you-candombe-parading-the-streets-of-san-telmo-buenos-aires
Volledige vertalingArtetango Albi, Italië, 2018. Haris Mihail en Natasha Lewinger dansen de candombe Azabache, op muziek van het orkest van Miguel Caló met zang van Raúl Berón. Mooi gedanst, prachtig in de muziek en opgewekt op het vrolijke ritme van de candombe, met hier en daar ook een enkel, voor de candombe zo typerende huppeltje.
Ik kom zo terug, zei zij toen ze wegging. Dwaas heb ik op haar gewacht… Arme ik!
Liefdesverdriet domineert meer dan de helft van de gezongen tango’s. Volgens de actuele telling van deze website gaan 139 van de 236 liedjes over liefdesverdriet, dat is 59%. Ook bij dit lied, Jamás retornarás, is dat het geval. De tekstdichter is verlaten. De geliefde vertrok. “Ik kom zo terug”, zei zij bij het weggaan. Maar zij kwam niet. De dichter blijft gedesillusioneerd achter, eenzaam tot op het bot. Dag en nacht noemt hij haar naam, zijn hart ligt in stukken, zijn ziel is stervende. Beetje bij beetje begint hij te begrijpen dat het afscheid definitief is. Maar echt eraan toe is hij nog niet: in het besef van de pijnlijke en wrede waarheid voelt hij dat het leven hem verlaat…
De website tanguito.co.uk geeft een verklaring voor de overdaad aan liefdesverdriet in de tango. Het zou te maken hebben met de tragedie van de immigranten in Buenos Aires. Aan het begin van de 19e en het begin van de 20e eeuw was Buenos Aires het centrum van opeenvolgende immigratiegolven uit vooral Italië en Spanje (in die volgorde). De immigranten waren voornamelijk mannen die een fortuin probeerden te verdienen voor het gezin dat ze hadden achtergelaten. Dit creëerde een enorme genderongelijkheid. De schaarste aan vrouwen zou één van de factoren kunnen zijn die hebben bijgedragen aan cultuur van de Argentijnse tango: het op een voetstuk zetten van de vrouwelijke danseressen en de nadruk op liefde en liefdesverdriet. Bron: https://www.tanguito.co.uk/tango-culture/tango-lyrics/tango-lyrics-jamas-retornaras/
Volledige vertalingSalon Canning, mei 2015. Amelia Rambe en Ferrol Matthew dansen Jamás Retornarás, een tango van Caló en Malerba. Prachtig gedanst op het tempo van het liefdesverdriet van deze droevige tango. De muziek die speelt is van het orkest van Miguel Caló, de stem is van Raúl Berón. Amelia en Matthew zijn een koppel uit Jakarta, oprichters van Java Tango. Zij dansen sinds mei 2013 samen. Hun dans is elegant en gepassioneerd. Ze eindigden in de top 5 van de Mundial Tango Pista 2015 en als Subcampeones (plaats twee) in de Metropolitan-categorie MIilongueros del Mundo 2015 in Buenos Aires en waren ook Subcampeones in het Aziatische kampioenschap 2015 in Japan. Ze hebben opgetreden in diverse prestigieuze milonga’s in Buenos Aires. Ook treden ze op in Zuidoost-Azië, Nieuw Zeeland en Rusland. Op hun school Java Tango in Jakarta geven ze les en organiseren ze milongas, practica en practilongas. Bron: sitf.sg/guest-performers (dode link)
Lang heb ik op je gewacht; dodelijke pijn de eenzaamheid te consumeren in de warmte die jij achterliet.
De tekst van de tango Que te importa que te llore is van Osmar Maderna, de muziek van Miguel Caló. In het Nederlands luidt de titel: “Wat kan het je schelen dat ik om je huil”. De tekst is één grote liefdesklacht. De tekstdichter lijdt aan het gemis dat de geliefde achterliet, aan de eenzaamheid en ziet zich geconfronteerd met de onverschilligheid van de geliefde. “Wat kan het jou schelen waaraan ik lijd”, zegt de tekst, “wat kan het jou schelen waarom ik huil?” De dichter wil het verleden terug, het verleden van de droom van de liefde, maar het verleden ligt in stukken. Wat rest is “huilen, altijd huilen, aan je denken en wachten, in het besef dat je niet meer terugkomt”.
Volledige vertalingDana Frigoli en Adrian Ferreyra dansen “Que te importa que te llore” op het 3e Embrace Berlin Tango Festival 2016 in Berlijn. Mooie muziek, vol liefdessmart en hartstochtelijk gedanst door met name Dana. De muziek die klinkt is van het orkest van Miguel Caló, de zanger is Raúl Berón.
Dana Frigoli is tangodanseres en choreograaf en met Pablo Villarraza oprichter van DNI Tango, een levendige dansschool die een kader biedt voor de ontwikkeling van haar tangofilosofie, en die zich, met een staf van professionals, manifesteert in een school, een bedrijf en een kledinglijn. Dana ontwikkelde de Conceptual Tango Technology-methode: het gebruik van het lichaam als een expressief voertuig, niet alleen als artistiek manifest, maar ook voor therapeutische doeleinden. Dana Frigoli was lid van de National Academy of Tango Youth Group en werkte mee aan veel shows: “Tanguera”, “Tango Love and Sex”, “Reliquias Porteñas”, “Malevo Evolution-Tango” (Tango electrónico), “Tango Fatal”, “Postales de Tango”. Bron: http://www.alternativateatral.com/persona46566-dana-frigoli
Bericht waarmee ik je vertel dat ik je vriend ben, en dat ik met jou de kar trek.
Mensaje heet deze tango, ofwel “Bericht”. Het bericht in kwestie komt van ver: uit de hemel. De tekst geeft een boodschap weer van iemand die niet meer is, die overleden is. De overledene brengt een boodschap over aan een goede vriend. Het bericht is gemengd: houd je bezig met het goede, respecteer de liefde en “Nou verder niets, dat het je goed gaat”. Ondertussen spelen ook ergenissen op. Er is sprake van wandaden, van rancune, van pesterijen: de vriendschap kende blijkbaar keerzijden. Maar de uiteindelijke boodschap van boven is toch dat ze vrienden zijn.
De muziek van deze tango is uit 1951, van Enrique Santos Discépolo. Hij overleed in datzelfde jaar, op 23 december. Het verhaal gaat als volgt verder, aldus Argentina Francesca: “Een paar dagen nadat Discépolo stierf, belde zijn vrouw Tania met de dichter Cátulo Castillo. Ze vertelde hem dat ze de muziek had van een onvoltooide tango van Discépolo. Cátulo bewaarde de tango in een van de zakken van zijn jas en vergat hem meer dan een jaar. Toen hij de muziek weer vond, schaamde hij zich en ging hij slapen. Om vier uur ’s nachts stond hij op en voelde dat iemand hem een tekst dicteerde die perfect paste bij de tango van Discépolo en dat is de tekst van ‘Mensaje’ geworden. Volgens Castillo werd de tekst hem gedicteerd vanuit het graf”. Bron: epaleccs.info/el-tango-mensaje/ (link is dood)
In de tekst van Mensaje schildert Castillo zichzelf als een lastpak, als een oude brombeer. Dat is natuurlijk een commentaar op zijn eigen persoon, een dubbelzinnig soort zelfkritiek. Cátulo Castillo (1906-1975) was een getalenteerd persoon. Op zijn 17e componeerde hij zijn eerste tango, Organito de la tarde. Daarnaast was hij in zijn jeugdjaren ook boxer, lid van de Argentijnse delegatie aan de Olympische Spelen van Parijs in 1924. Hij was docent aan het conservatorium Manuel de Falla in Buenos Aires en later ook directeur. Ook was hij afwisselend secretaris en directeur van de SADAIC, de Argentijnse Buma-Stemra, een voor tangomuzikanten belangrijke organisatie, in 1930 opgericht door onder meer Fresedo, Canaro, Manzi en Discépolo. En hij maakte films: Castillo schreef filmscripts, filmmuziek en soundtracks. Castillo was bevriend met Juan Perón. Toen die in 1955 werd afgezet, werd ook Castillo in de ban gedaan: in de periode 1955-1960 verloor hij al zijn officiële posities én zijn inkomsten uit de muziek, omdat zijn muziek op de radio geboycot werd. Bron: https://en.wikipedia.org/wiki/C%C3%A1tulo_Castillo
Volledige vertalingZaterdag 8 juni 2019, Centro Cultural Gabriela Mistral, Santiago de Chili. We zijn bij de Milonga callejera, de openlucht-milonga van de hoofdstad van Chili. We kijken naar een interpretatie van Milonga Que Peina Canas, gedanst door Valeria Dabruzzo en Silas Adriazola, dansleraren aldaar. Prachtig! De muziek die klinkt is van het orkest van Miguel Caló, de stem is van Raúl Berón.
Het is donker op de dansvloer en onbedoeld vormen zich schaduwen, die Griseta oproepen, Malena, Maria Esther.
Een tango binnen de tango, dat is deze Tal vez será mi alcohol. In de tekst bevinden we ons in een donkere tangosalon. De schaduwen roepen vrouwspersonen uit andere tango’s op, onder andere Griseta en Malena. Er speelt droevige tangomuziek: een bandeneon, een hartverscheurende viool, een snikkende stem. De tekstdichter, gevoelig als hij is voor al deze indrukken, herinnert zich daardoor, of misschien wel door de alcohol, de stem van een geliefde. Zij is niet meer, ze was opeens vertrokken, maar de tekstdichter kan niet anders dan aan haar denken, vooral als de sombere schaduwen van de tango haar oproepen. Prachtig hoe de sfeer van een tangosalon en de treurige muziek verbonden wordt met een herinnering én de verwarring van de hoofdpersoon. Want was het nu de muziek of de alcohol, dat hij haar stem hoorde? Deze tekst uit 1943 verwijst naar andere bekende tango’s: Griseta uit 1924, Malena uit 1942 en de wals Maria Esther (1943 of eerder).
Deze tango van Demare en Manzi stamt uit het voorjaar van 1943. Het nummer werd meteen, 6 mei 1943, opgenomen door het orkest van Lucio Demare met de stem van Raúl Berón. Een kleine maand later, 4 juni 1943, kwam de rechts-militaire regering van Pablo Ramirez aan de macht, waarvan Juan Perón onderminister was en in 1945 de gekozen president werd. Met de rechts-militaire dictatuur kwam ook de censuur, en die censuur keurde af: Lunfardo (het slang van Buenos Aires), alcoholgebruik en dronkenschap en “alles wat als negatief voor de taal of het land kon worden opgevat”. De tango Tal vez será mi alcohol was meteen de klos. De titel werd Tal vez sera tu voz (naar een regel uit het lied), de verwijzingen naar alcohol in de tekst werden aangepast, de fueye (blaasbalg oftewel bandoneon) werd een piano. Nog datzelfde jaar, 13 september 1943, werd de gecensureerde versie nogmaals opgenomen door Demare/Berón. Dat is de versie die in de salon het meest gedraaid wordt. Ook de uitvoering van Troilo/Marino uit datzelfde jaar is de gecensureerde versie.
Volledige vertalingMurat Erdemsem (Turkije) en Michelle Lamb (Hawaii) vormden een beroemd danspaar, totdat in 2014 hun wegen scheidden. Maar hier, juni 2018 in de Stepping Out Dance Studios van New York dansen ze toch weer samen. Hoe leuk en hoe mooi! In het reisschema van Murat is te zien dat hij in 2022 af en toe weer met Michelle samenwerkt, ook in Europa. In de video klinkt de muziek van het orkest van Francini-Pontier, de stem is van Raúl Berón.
Hoe anders is alles als je je overgeeft aan het ritme van de wals.
Droomwals, zo heet dit lied dat handelt over de betoverende kracht van de wals. Vergeleken met de gemiddelde tangotekst is dit een vrij onschuldig liedje. De teneur: de wals betovert, de wals sleept je mee, de wals nodigt uit tot liefde. Laatste regel: “Alles is anders als je je ziel overgeeft aan het ritme van de wals” (todo es distinto si entrega su alma al ritmo del vals).
Volledige vertalingDit filmpje is een klasse-demo: op de muziek van El vals soñador (een wals) wordt de leerlingen getoond wat ze zojuist geleerd hebben. Prachtig gedanst door Sebastián Achaval en Roxana Suarez. Normaal kan ik Sebastián Achaval niet zo goed velen omdat hij te mooi danst, te ballroom, te showy. Deze demonstratie is functioneel en het resultaat is een mooi walsje. Met danspassen om van te leren. De muziek is van het orkest van Miguel Caló, de zang is van Raúl Berón.